Grotendeels recent verloren gegaan kasteeldomein, op oudere site met een goed gedocumenteerde geschiedenis en een later herzien, in het eerste kwart van de 19de eeuw gesignaleerd vroeg-landschappelijk park.

Slechts de ruïne van het kasteel en de behouden 19de-eeuwse voormalige ­ boer­derij ten noordoosten, gelegen in het gehucht Trekschuren, getuigen van de aanwezigheid van een historisch goed. De geschiedenis en ontwikkeling van klooster tot kasteel met een industriële uitbating en de ondergang door de 'stedenbouwkundige veroordeling', zijn exemplarisch voor veel verloren parken en tuinen.

Een klooster van reguliere kanunniken van Sint-Augustinus wordt op deze plek in het cartularium van Herkenrode reeds in 1250 vermeld. Het werd naderhand een priorij die in 1693 eigendom werd van de kanun­nikessen van het Heilig Graf van Bons En­fans in Luik, waardoor het de naam Bonifantengoed kreeg.

Omstreeks 1660 was het nog slechts een boerderij. In 1731 was het bezit van ene mevrouw Gramme de Montpellier en van toen af was het een kasteeldomein met hoeve. Les Délices du païs de Liège vermeldt het goed als hof van plaisantie en verhaalt hoe de stichting gerelateerd was aan de kinderloosheid, na tien jaar huwelijk, van Guillaume, heer van Henegauw, die Sint Anna beloofde een kapel te bouwen zodra daar verandering in kwam. Wat gebeurde. Het kasteel "d'un gôut moderne" wordt beschreven met appartementen "onderling verbonden door een vestibule en een galerij", – een dispositie die toen vrij nieuw was. "De tuin – zo luidt het – ligt tegenover het kasteel en is ommuurd, evenals de bijgebouwen en de stallingen die een mooi gebouw vormen naast de inrijpoort. Die staat in verbinding met de grote steenweg".

Het kasteel is onder de benaming 'Couvent des Bons Enfans' en 'cense' op de Ferrariskaart (1774-1775) aangeduid. Het goed lag ten noorden van een bronrijk gebied en ook van de Mombeek en ten westen van de steenweg naar Tongeren, aan een dreef die er van aftakt en die voorbij het gebouwencomplex haaks verder loopt naar een uitgestrekt bos ten zuidwesten. Tussen de steenweg en de gebouwen lagen tuinen, zoals uit de beschrijving in Les Délices blijkt. Bonniver (circa 1825) kende het als kas­teel 'Henne­gouw' en Vander Maelen (1851) die steeds aandacht besteedt aan industriële vestigingen, situeert er ook een ‘Dis­til­le­rie’.

Het Primitief kadas­ter van 1813, herzien in 1839, geeft naast het kas­teel, de brande­rij en de gebou­wen (respectievelijk perceel nr. 702, 703, 704), een lust­vij­ver (nr. 716), lust­tuin (nr. 701 en 720), tuin (nr. 700), bos (nr. 710, 711, 714, 715), boom­kwekerij (nr. 707), boom­gaard (nr. 708), weide (nr. 712, 713, 717, 719), bouw­land­ en (nr. 709, 718, 724, 725 en 726) en twee dreven (nr. 722 en 723). De omgrachting ten zuiden en ten westen werd gekadastreerd als lusttuin (nr. 705 en 706). Wat gearceerd is interpreteren we als de gebouwen die recenter zijn dan de opmeting van 1813; immers in Limburg werden de activitieiten van het kadaster onderbroken en pas in 1840-41 hervat. De kadastrale legger kent rente­nier Frans Teuwens als eige­naar; hij bezat ook de historische Scherpen steenwinning. Blijkbaar was hij erfgenaam van P.G. Teuwens, lid van het Nationaal congres. De grillige vorm van de percelen nr. 714, 715, 716, 718 en 719, die ook op de Dépôt-kaart van 1878 bestaan, interpreteren we als een vroeg-landschappelijke of 'Engelse' tuinaanleg.

Het beeld dat Phil­ip­pe de Cors­wa­rem (1759-1839) van Henegouw tekende, stemt overeen met dit gegeven. Het kasteel is een clas­si­cis­tisch gebouw van elf tra­veeën met haak­ een lagere vleugel en een aanleunend poortgebouw dat mede een achterliggend bebouwd erf afsluit. Een gemetselde boogbrug over de gracht leidt via een poort tussen pijlers met bolbekroning naar het poortgebouw. Het gebouwtje met aanleunend lager deel dat hij links tekende, ligt op het kadasterplan net over de gracht (deel van perceel nr. 704). Naast het poortgebouw gaf een tweede poort tussen pijlers met bolbekroning toegang tot een ommuurde tuin ten oosten van het kasteel. Er was een hoog loverprieel in de as van de huis­deur en een drie traveeën groot tuinpaviljoen met mansardedak. Dit werd eveneens kadastraal opgemeten; het kreeg wel geen nummer maar maakt deel uit van perceel nr. 701. Rechts van de toegang, parallel met de gracht en aansluitend op de tuin, lag een tweede omhaag­de tuin, toegan­kelijk via een poort­je met hek. Achteraan tekende de Corswarem hoge bomen.

Op de Dépôt-kaarten (opname 1871, uitgave 1878, onveranderd op de in 1882 gereviseerde kaart van 1897) liggen de gebouwen ten westen van de steenweg naar Tongeren. Ze zijn beschermd door een U-vormige gracht, waarvan de zuidelijke arm veel langer is en parallel loopt met de toegangsdreef. Een inrijpoort, over de gracht geeft toegang tot het erf, met in het midden de gebouwen, ten oosten een lusttuin, ten noorden een omhaagd vierkant tuinperceel en ten westen een boomgaard tussen de grachten. Vanaf de toegangsdreef takken haaks twee parallele wegen (de dreven perceel nr. 722 en 723 op het kadaster) af. De oostelijke is een dreef naar Wimmertingen (de huidige Herkerstraat), de westelijke loopt naar het als lustbos aangelegd 'Heerbosch'. Tussen beide wegen ligt een parkje met weiden omzoomd door beboomde stroken en twee langwerpige vijvers, waarvan de perceelsvormen min of meer overeenstemmen met die op het Primitief kadasterplan. De wandelwegen sluiten aan op het padenpatroon van het Heerbos. Dat heeft centraal een rond 'cabinet de verdure' met centraal een constructie, allicht een (jacht ?) paviljoentje, waarop men dankzij het rechte verbindingspad, zicht heeft vanaf de rondweg bij de vijver. Op de stafkaart, uitgave 1923, reiken de omliggende boom­gaarden tot het park van het kasteel van Trekschuren.

Een prentkaart uitgegeven door B. Delée uit Hasselt, geeft een beeld van het kasteel op het einde van de 19de eeuw. Het huis is makkelijk herkenbaar, maar onderging enkele wijzigingen die het in de 19de eeuw plaatsen. Een balkon werd over drie traveeën en boven de tuindeur toegevoegd en een volledig be­glaas­de wint­er­tuin leunt tegen de korte oostelijke gevel aan. Het huis kijkt uit op een gras­veld met vijf oranje­rieplanten in witgeschilder­de kuipen en drie ronde bloemperk­en. Twee klimrozen groeien naar het balkon en hoge loofbomen laten een parkaanleg zowel links als rechts vermoeden. Nog later bouwde men tegen de korte zuidelijke gevel een halfrond terras over twee niveaus in neoclassicistische stijl.

Op de stafkaart van 1937 met de terreinopname van 1933 is al een groot deel van het Herenbos gerooid en van toen af aan ging het met het historisch goed bergafwaarts. Op de uitgave van 1962 zijn er toch nog enkele elementen die naar het verleden verwijzen: de gracht parallel met de toegangsweg, de dreef naar de Herkerstraat, en een restant van het park bij de vijver. De Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed signaleerde in 1981 verder nog een haakse schuur achter de ruïne van het kasteel, een losstaand gebouw ten westen en een voormalige schuur met wapensteen van 1772 en jaarankers anno 1741. De jaren 1960-70 betekenden het verlies van het kasteel en zijn park, dat grotendeels werd verkaveld en dat op het gewestplan deels ook in parkgebied kwam te liggen. Men startte de afbraak en legde die stil, maar de geplande verkaveling van het uit­sestrekt park ging door, zodat nu bij de trieste ruïne van het kasteel een villawijk aansluit, gebouwd ten koste van het 'Henegouws Bosch'. Vanaf de steen­weg, voert de oude toegang als oprijlaan in kassei naar het vroeger kasteelgoed, dat bereikbaar is via een bakstenen brug. Aan de nu droge gracht langs de steenweg, werd een recente afslui­ting toegevoegd. Ten zuiden langsheen de Luiker­steenweg, ligt nog een uitge­strekte oude, hoog­stam­boom­gaard. De klare schim van de kasteelruïne is echter nog steeds een belangrijk gegeven op deze historische plek. De bomen werden niet opgemeten wegens niet bereikbaar.

Bomen

Oudere exem­plaren van zwarte els (Alnus glutinosa), mo­seik (Quercus cerris), scherpe hulst (Ilex aquifolium), rode bastaardpaardekastanje (Aesculus x carnea) en witte paardekastanje (Aesculus hippocastanum), ruwe berk (Betula pendula). Recen­te be­plan­ting van Ameri­kaan­se eik (Quercus rubra), scherpe hulst, blauwe Atlas­ceder (Cedrus libani subsp. atlanctica 'Glauca'), bruine beuk (Fagus sylvatica 'Atropunicea') en ­ gewone beuk (Fagus sylvatica), Californische schijncipres (Chamaecyparis lawsoniana), fijne spar (Picea abies), gewone es (Fraxinus excelsior), gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus), Europese lork (Larix decidua), gewone haag­beuk (Carpinus betulus), jenever­bes (Juniperus spec.), gewone moerascipres (Taxodium distichum), tamme kastanje (Castanea sativa), gele treurwilg (Salix alba 'Tristis'), gewone trom­pet­boom (Catalpa bignonioides), Westerse levens­boom (Thuya occidentalis), Wey­mouthsden (Pinus strobus), zomereik (Quercus r­obur).

Auteur: De Maegd, Christiane

Auteur: van den Bossche, Herman

Datum: 2006

Titel Text: Kasteeldomein van Henegauw